Houten meubel met olieverfschilderijen op houten panelen en gepolychromeerd houtsnijwerk. Circa 1500 -1510

Retabel?

Een retabel is een religieus kunstwerk, bedoeld als achtergrond voor een altaar. Anders gezegd, het wordt geplaatst achter de gewijde tafel waaraan de mis wordt gevierd. Vanaf de 15e tot het midden van de 16e eeuw staat Brussel bekend om zijn productie van retabels in houtsnijwerk met beschilderde luiken. Ze worden over heel Europa geëxporteerd.

Een prestigieuze bestelling

Dit retabel werd vervaardigd op vraag van een aristocratische familie uit Noord-Italië, die het eerst een plaats gaf in Mondovi en later in Saluzzo. Die laatste locatie verklaart meteen de naam ‘retabel van Saluzzo’ waaronder het sindsdien bekendstaat. Wanneer het retabel aan het einde van de 19e eeuw op de kunstmarkt belandt, is het de Stad Brussel die het verwerft.

Tentoongesteld in twee delen

Vroeger vormde het retabel een uniek geheel, maar in het museum wordt het in twee afzonderlijke delen tentoongesteld.

Aan de ene kant van de zaal zien we de houten ‘bakken’ met daarin gebeeldhouwde, beschilderde en vergulde taferelen. De houten constructie bestaat uit een centraal gedeelte en twee zijdelen, die met het middendeel zijn verbonden door middel van een scharnier, zodat het geheel kan worden dichtgeklapt.

Van beide zijpanelen bestaat de achterkant uit een beschilderd houten paneel. Opdat bezoekers die twee panelen zouden kunnen bewonderen, werden ze gedemonteerd, van een nieuwe lijst voorzien en aan de andere kant van de zaal tentoongesteld.

Een uitzonderlijk dubbel paar luiken

Opmerkelijk is dat ook die twee panelen zelf nog eens voorzien zijn van twee beschilderde zijluiken die er met een scharnier aan bevestigd zijn.

Ook die kon men sluiten, zodat men de achterkant ervan kon zien. Met behulp van de spiegels kunt u dit goed bekijken.

We zien hier een monumentale compositie met daarin de Boom van Jesse, waaruit moet blijken dat zowel de Maagd Maria als haar man Jozef afstammelingen zijn van koning David. Meestal bleef het retabel helemaal gesloten en zag het er zo uit.

Een plechtige volgorde

Tijdens gewone religieuze plechtigheden werden enkel de eerste luiken geopend, zodat de vier beschilderde panelen te zien waren die van links naar rechts het verhaal van Jozef vertellen. De heilige is gemakkelijk te herkennen aan zijn aureool. Het leven van Jozef wordt verteld van zijn geboorte tot zijn graflegging, en dit aan de hand van taferelen die de kunstenaar situeert in de dagelijkse realiteit van zijn eigen tijd.

De schilderijen werden waarschijnlijk gemaakt door Valentijn Van Orley, die op een discrete manier het opschrift ORLEI achterliet op de zoom van de mantel van de Heilige Maagd in het laatste tafereel.

Slechts uitzonderlijk, met name tijdens de belangrijkste feesten uit de christelijke liturgie (Pasen, Kerstmis, Pinksteren …), werd het retabel helemaal geopend en kon men de binnenkant zien. In een flamboyant gotisch decor vertellen de gebeeldhouwde taferelen het verhaal van Maria, met als centrale gebeurtenis de geboorte van Christus. De kleuren verlenen de taferelen hun levendigheid en de goudglans weerspiegelt de goddelijke aanwezigheid.

Een reuzegrote bouwdoos

De gebeeldhouwde taferelen zijn van een opmerkelijke kwaliteit en kwamen waarschijnlijk tot stand in een van de ateliers van de familie Borreman, die in Brussel vermaard was om dit soort productie. Nadat de verschillende delen werden beschilderd en verguld, werden ze perfect en minutieus bijeengebracht in de houten lijst.

In het tafereel van de geboorte valt op dat het kindje Jezus ontbreekt; het beeldje werd helaas gestolen. Daardoor zien we echter op welke manier dit kleine gebeeldhouwde element voorheen op zijn plaats werd gehouden.

Een totaal kunstwerk

Het retabel van Saluzzo is een meesterwerk in zijn soort. Het is het resultaat van een nauwe samenwerking tussen de verschillende kunstenaars en ambachtslui: meubelmakers, schrijnwerkers, houtsnijders, schilders, polychromeurs en vergulders. Allen werden zij gecontroleerd door hun respectieve gilde, en sommigen werden zelfs geïnspecteerd door de stedelijke overheid.

Het merk ‘Bruesel’, dat beneden op het retabel te zien is, staat garant voor de kwaliteit van de polychromie en het verguldsel.

Volgende stap

Ga naar de eerste verdieping en bewonder ook de prachtige grote trap en neogotische glasramen. Op de overloop kunt u een korte film bekijken over de stedelijke ontwikkeling van Brussel.

Ga daarna de grote zaal binnen en bekijk de maquette van het Brussel van de 13de eeuw. Begeef u daarna naar de oudste plattegrond in deze zaal.