Olieverf op hout. Wordt toegeschreven aan Lucas Gassel. Rond de jaren 1540.

Deze schildering in vogelperspectief biedt ons het oudste, volledige beeld van het vroegere kasteel van de hertogen van Brabant. Het paleis werd hier geschilderd vanuit de noordelijke tuinen.

De oorsprong

De graven van Leuven, die de titel 'hertogen van Brabant' zouden voeren, bouwden in de 12de eeuw een verblijf op de Koudenberg. Zo onderstreepten ze duidelijk hun autoriteit in Brussel en omstreken, een regio die ze al sinds de vorige eeuw bestuurden.Vanaf de tweede helft van de 14de eeuw, maakte de versterkte burcht plaats voor een buitenverblijf van waaruit ze regeerden.Toen de hertogen van Bourgondië het hertogdom Brabant in 1430 erfden, werd het paleis voor hen uitgebouwd en verfraaid op kosten van de Stad Brussel.Dat zette hen ertoe aan het paleis tot hun hoofdverblijfplaats te maken.Zo werd Brussel de feitelijke hoofdstad van de prinsdommen die de hertogen van Bourgondië onder hun bestuur wisten te hergroeperen en die ze tot de Nederlanden omdoopten.Het Huis Habsburg erfde daarna dat hele grondgebied.Toen dit schilderij werd gemaakt, was de regerende vorst niemand minder dan de beroemde Keizer Karel, die geregeld in zijn paleis in Brussel verbleef.

Het paleis in 1540

Het paleis omvat vier vleugels die rond een centrale binnenplaats liggen.

De residentiële vleugel, die op de tuinen uitgeeft, staat op het voorplan. Op de verschillende verdiepingen valt via de talrijke ramen veel licht binnen.De ondermuur van het rechtergedeelte staat op de plaats van de muren van het middeleeuws kasteel, dat vrij beperkt was in omvang.

Het langgerekte gebouw links, dat in de 16^de eeuw werd bijgebouwd, rust op een gaanderij die tot wandelen uitnodigt.

Aan de rechterzijde zien we de eerste twee verdiepingen van de nieuwe kapel in aanbouw, waarop een voorlopig dak werd gelegd.

Aan de achterkant van de kapel domineert een indrukwekkend gebouw met torentjes het hele paleizencomplex. Op het gelijkvloers ligt de ruime ontvangstzaal, ook wel Aula Magna genoemd, gebouwd in de 15de eeuw. Aan de overkant van het binnenplein bevinden zich de bijgebouwen en de conciërgewoning.

De omgeving

Een zuilengang verbindt het binnenplein van het paleis met het Baliënplein, dat we in de achtergrond van het schilderij zien liggen.De afgesloten esplanade grenst aan de vroegere Sint-Jacob-op-Koudenbergkerk. In de aangrenzende wijken staan burgerwoningen met vakwerk in hout of baksteen. We treffen er ook enkele aristocratische woningen aan.De belangrijkste doemt achteraan rechts op, en is herkenbaar aan de twee hoge torens: daar woonde de familie Nassau.

De tuinen

Op de voorgrond zien we de keurig aangelegde paleistuinen.De uitgestrekte ruimte in het midden werd aanvankelijk gebruikt voor steekspelen en later voor een Frans balspel, zoals blijkt uit de in de 17de eeuw overschilderde scène. Toen waren die tornooien populair. Rechts zien we een afgesloten bloementuin met een omheinde visvijver. De met bomen begroeide heuvel rechts vooraan verwijst naar het uitgestrekte park op het domein. Dat staat bekend als de 'warande'.Dit wildreservaat met grillig reliëf liet de bewoners van het paleis en hun bezoekers toe zich in de jacht te bekwamen.

Op de plaats van de huidige Koningswijk

Toen Karel V in 1555 afstand deed van de troon, werd het bestuur over de Nederlanden toevertrouwd aan zijn zoon, Filips II, de eerste Spaanse heerser onder de Habsburgers.Het Paleis in Brussel werd vanaf dat moment niet meer bewoond door de koning zelf, maar door een landvoogd(es) die hem vertegenwoordigde.Onder het bewind van Filips II brak een bloederige burgeroorlog uit en leidde een godsdienstoorlog tot de afscheuring van de noordelijke Nederlanden, die hun onafhankelijkheid uitriepen.Daardoor was Brussel nog enkel de feitelijke hoofdstad van de zuidelijke Nederlanden, die onder voogdij van de Spaanse Habsburgers bleven.De crisis rond de troonopvolging werd in 1715 door een verdrag geregeld. De zuidelijke Nederlanden kwamen in handen van de Oostenrijkse Habsburgers.Onder dat bewind werd het paleis in Brussel in 1731 door een ongelukkige brand vernield.

Het duurde tot 1770-1780 vóór de ruïnes werden vrijgemaakt.Door de grootschalige stadsvernieuwing kreeg de site van het vroegere paleis en de onmiddellijke omgeving een volledig nieuwe bestemming.Het koninklijk paleis werd opgetrokken. Tegelijk werd rond een openbaar park een nieuwe wijk aangelegd voor de aristocratische elite en de burgerij.

Het huidige Warandepark ligt gedeeltelijk op de plaats van de tuinen en het vroegere jachtreservaat van het verdwenen paleis.

Volgende stap

Zet uw bezoek voort in het deel over de stad en water. Op het paneel rechts wijzen verschillende documenten op het belang van de Brusselse kanalen.